Το Αιγαίο πριν 8.000 αιώνες

Ερευνητές ανακάλυψαν ανθρώπους της κατώτερης παλαιολιθικής εποχής στη Λέσβο

Της Χριστινας Σανουδου, Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ωθούμενοι από την ανάγκη για τροφή και καταφύγιο ή ίσως και από μια πολύ ανθρώπινη περιέργεια, οι νομάδες της Kατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής ταξίδευαν αδιάκοπα, διανύοντας τις τεράστιες χερσαίες αποστάσεις που χωρίζουν το σημείο εκκίνησής τους, την Αφρική, από την Ασία και την Ευρώπη. Οταν η στάθμη της θάλασσας έπεφτε κατά περίπου 60 μέτρα, στη διάρκεια των παγετωδών φάσεων της Πλειστόκαινης Εποχής -γνωστής στο ευρύ κοινό ως Εποχή των Παγετώνων-, αρκούσε να διασχίσουν μία γέφυρα ξηράς μήκους περίπου 20 χιλιομέτρων για να βρεθούν από τα σημερινά παράλια της Μικράς Ασίας σε ένα από τα ανατολικότερα άκρα της Ευρώπης, τη Λέσβο.

Μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια αργότερα, η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Κρήτης αποκαλύπτει μεθοδικά ό, τι άφησαν πίσω τους οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου, στις παρυφές ενός ποτάμιου και λιμναίου περιβάλλοντος. Τα λίθινα εργαλεία και τα υπόλοιπα αντικείμενα μαρτυρούν πως η θέση Ροδαφνίδια, κοντά στις Θερμοπηγές Λισβορίου της Λέσβου, χρησιμοποιούνταν συστηματικά από τους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου - πιθανότατα στη Μέση Πλειστόκαινο, δηλαδή από το 125000 έως το 780000 πριν το παρόν, ή ακόμα παλαιότερα.

Οι παγετώνες

Στη διάρκεια των παγετωδών εποχών, ο κόλπος της Καλλονής, στο νότιο τμήμα της Λέσβου, μετατρεπόταν σε λίμνη και οι ακτές της σε ιδανική τοποθεσία για την εγκατάσταση, την αναζήτηση τροφής, την κατασκευή εργαλείων - όλες, δηλαδή, τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρωπίδων. Το αν επρόκειτο για Homo erectus, Homo heidelbergensis ή κάποιο άλλο προγονικό είδος παραμένει προς διερεύνηση. Εξάλλου, ο ακριβής υπολογισμός της ηλικίας της θέσης θα είναι δυνατός μόνο μετά τη χρονολόγηση των γεωλογικών δειγμάτων, που έχουν σταλεί σε επιστημονικά εργαστήρια. Το σίγουρο, πάντως, είναι πως η ανακάλυψη του φετινού καλοκαιριού φωτίζει άγνωστες ώς τώρα πτυχές της προϊστορίας του ελλαδικού χώρου και όχι μόνο, δεδομένου ότι ευρήματα αυτής της περιόδου δεν έχουν βρεθεί ποτέ σε τόσο μεγάλη αφθονία και ανάλογη συνάφεια στη νοτιοανατολική πύλη της Ευρώπης. Παρόμοια ευρήματα συναντώνται σε ομόλογες θέσεις της Πρώιμης Παλαιολιθικής στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.

Μολονότι η στερεοτυπική αφήγηση μιλάει για «ανθρώπους των σπηλαίων», στην πραγματικότητα οι υπαίθριες εγκαταστάσεις φαίνεται ότι ήταν εξίσου συνηθισμένες, αν όχι πιο πολυπληθέστερες, αναφέρει η αναπληρώτρια καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας και επικεφαλής της έρευνας, Νένα Γαλανίδου. Η θέση στα Ροδαφνίδια «καλύπτει ένα μεγάλο κενό στην πρώιμη ιστορία της ΝΑ Ευρώπης και εντάσσει δυναμικά την Ελλάδα στον χάρτη της παγκόσμιας συζήτησης για την καταγωγή, την εξέλιξη και τις μετακινήσεις του ανθρώπου», ενώ ταυτόχρονα «ανοίγει ένα παράθυρο στην πανάρχαιη ιστορία της κλιματικής αλλαγής», συνεχίζει. Η μοναδικότητά της οφείλεται τόσο στην έκτασή της όσο και στην πυκνότητα και το είδος των ευρημάτων. Για παράδειγμα, «παλαιολιθικές έρευνες στην Ελλάδα για μισό και πλέον αιώνα είχαν φέρει στο φως συνολικά λιγότερους από 10 χειροπελέκεις - τα χαρακτηριστικά αμυγδαλόσχημα εργαλεία της αχελαίας πολιτισμικής φάσης. Τώρα τους τριπλασιάσαμε».

Εργαλεία

Ωστόσο, τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής είναι οι λοξότμητοι κοπείς, «εργαλεία σε φολίδες με ευθύγραμμη ή λοξότμητη κοφτερή απόληξη», που μαρτυρούν πως οι πρώτοι κατοίκοι του Λισβορίου έφεραν μαζί τους μια τεχνογνωσία «με έντονα αφρικανικά στοιχεία» και κατά συνέπεια αποτελούσαν «μέρος μιας κοινής πολιτισμικής παράδοσης που απλώνεται από την Ισπανία έως την Ινδία, αλλά εντοπίζεται κυρίως στην Αφρική». Κάτι πολύ περισσότερο από απλά κατάλοιπα μιας εποχής, οι χειροπελέκεις και οι κοπείς αποτελούν «τα πολυεργαλεία του τότε και εμπεριέχουν το σύνολο της τεχνολογικής γνώσης», ακριβώς όπως «τα κινητά τηλέφωνα συμπυκνώνουν όλη την τεχνολογική γνώση του σήμερα», υπογραμμίζει η καθηγήτρια.

Ομοιότητες μεταξύ Ελλάδος - Ισραήλ

Πριν από την έναρξη της έρευνας στη Λέσβο και προκειμένου να εξοικειωθεί με τις ανασκαφές σε υπαίθριες εγκαταστάσεις της Κατώτερης Παλαιολιθικής -η μέχρι τώρα εμπειρία της ήταν κυρίως σε σπήλαια-, η κ. Γαλανίδου ταξίδεψε στο Ισραήλ, όπου μελέτησε τα τοπία, τις ανασκαφικές μεθόδους και τα ευρήματα του Gesher Benot Ya’aqov και παρατήρησε κάποιες ομοιότητες μεταξύ των δύο θέσεων. Μεταξύ των πολυάριθμων ευρημάτων της θέσης στο Ισραήλ, η οποία ερευνάται συστηματικά εδώ και δεκαετίες, είναι πολλά οργανικά κατάλοιπα, καθώς τα παλαιότερα σωζόμενα ίχνη ελεγχόμενης χρήσης φωτιάς.

Χάρη στην απόφαση του Πανεπιστημίου Κρήτης να επενδύσει στον -παραμελημένο, τουλάχιστον στην Ελλάδα- τομέα της παλαιολιθικής αρχαιολογίας, τα Ροδαφνίδια είναι σήμερα η πρώτη θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής στον ελλαδικό χώρο που ανασκάπτεται συστηματικά και στο πλαίσιο των ερευνών εκπαιδεύονται φοιτητές αρχαιολογίας. Οπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, η εύρεση της θέσης οφείλεται σε μία σύμπτωση: Οι γιατροί Μάκης Αξιώτης και Χαράλαμπος Χαρίσης την εντόπισαν τυχαία καθώς αποτύπωναν ένα νερόμυλο του 19ου αιώνα. Οταν, το 2009, υπέδειξαν το σημείο στην κ. Γαλανίδου, που κατέφτασε στη Λέσβο οδηγημένη από την προκαταρκτική τους δημοσίευση και το ένστικτο της αρχαιολόγου, εκείνη «κρατούσε την ανάσα της», διασθανόμενη τη σημασία της ανακάλυψης.

Στην πρώτη ανασκαφική περίοδο του πενταετούς προγράμματος συμμετείχαν ερευνητές αρχαιολογίας και γεωεπιστημών από τα Πανεπιστήμια Πάτρας, Αιγαίου, Αθηνών, Οξφόρδης, Λονδίνου και Σαουθάμπτον, καθώς και από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, τη Γ. Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.

Αρχίζουν ξανά έρευνες στην Τροία

Μια ομάδα αρχαιολόγων και επιστημόνων διάφορων ειδικοτήτων (ιδίως από το πεδίο της βιολογίας και βιοτεχνολογίας) θα εξετάσει και πάλι τα ερείπια της αρχαίας Τροίας, ελπίζοντας να φέρει στο φως νέα στοιχεία. Η διεθνής διεπιστημονική αποστολή, μ’ επικεφαλής τον καθηγητή αρχαιολογίας Ουίλιαμ Έιλγουορντ του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν - Μάντισον, θ’ αρχίσει τις ανασκαφές και τις νέες αναλύσεις στις αρχές του 2013, σε συνεργασία με το τουρκικό πανεπιστήμιο Τσανάκαλε Ονσεκίζ Μαρτ, που βρίσκεται κοντά στην Τροία.

«Η Τροία είναι ένας θεμέλιος λίθος του δυτικού πολιτισμού. Μολονότι η τοποθεσία έχει ανασκαφεί στο παρελθόν, υπάρχουν ακόμα πολλά για να ανακαλυφθούν. Το σχέδιο μας είναι να επεκταθούμε σε ανεξερεύνητες περιοχές του χώρου και συστηματικά να αξιοποιήσουμε τις νέες τεχνολογίες, ώστε να εξάγουμε ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τους ανθρώπους που ζούσαν εκεί πριν από χιλιάδες χρόνια», τόνισε ο αμερικανός αρχαιολόγος, ο οποίος έχει μεγάλη ανασκαφική πείρα και θεωρείται ειδικός στην Τροία, όπως μετέδωσε το Αθηναϊκό Πρακτορείο.

«Στόχος μας είναι να προσθέσουμε ένα νέο στρώμα πληροφοριών σ’ αυτά που ήδη ξέρουμε για την Τροία», δήλωσε ο Ουίλιαμ Έιλγουορντ, ο οποίος ηγείται μιας αποστολής που φιλοδοξεί να κάνει τις πιο εκτεταμένες ανασκαφές και τις πιο εξονυχιστικές αναλύσεις (μ’ έμφαση στην ανάλυση βιολογικού υλικού) που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στην περιοχή, η οποία έχει γίνει παγκοσμίως διάσημη από την Ιλιάδα του Ομήρου, αποτελώντας έκτοτε διαχρονική και ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. «Η Τροία αξίζει ένα αρχαιολογικό πρόγραμμα παγκόσμιας κλάσης», όπως είπε ο αμερικανός αρχαιολόγος.

Σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, η περιοχή κατοικείτο σχεδόν συνεχώς επί 4.500 χρόνια, από την αρχή της Εποχής του Ορείχαλκου έως τον 13ο αιώνα μ.Χ., όταν εγκαταλείφθηκε. Ήρθε ξανά στο προσκήνιο στη δεκαετία του 1870 με τις ανακαλύψεις του γερμανού Ερίκου Σλίμαν. Η αρχαιολογική τοποθεσία είναι σήμερα περίπλοκη με δέκα διαφορετικούς οικισμούς διαφορετικών εποχών τον ένα πάνω στον άλλο, μερικοί από τους οποίους φέρουν τα σημάδια της βίαιης καταστροφής τους.

Παρ’ όλο που εδώ και σχεδόν 140 χρόνια έχουν γίνει αλλεπάλληλες ανασκαφές στην Τροία (μ’ ένα μεγάλο κενό μεταξύ 1938 - 1988), εκτιμάται ότι έως σήμερα έχει εξερευνηθεί επιστημονικά λιγότερο από το ένα πέμπτο της αρχαιολογικής τοποθεσίας. Στο απόγειό της, η ανυψωμένη οχυρωμένη θέση της Τροίας, με τείχη πάχους 3,5 μέτρων και ύψους 9 μέτρων, είχε έκταση περίπου 24 στρέμματα (24.000 τετραγωνικά μέτρα). Μια περιτοιχισμένη πόλη από κάτω, που κάλυπτε έκταση περίπου 200 στρεμμάτων, είναι μέχρι σήμερα σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη. Μεταξύ άλλων, δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί το βασιλικό νεκροταφείο της αρχαίας Τροίας, σύμφωνα με το Αθηναϊκό Πρακτορείο.

Σύμφωνα με τον Ουίλιαμ Έιλγουορντ, «υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά στις γνώσεις μας για την ταυτότητα των προϊστορικών Τρώων, τις τοποθεσίες των βασικών νεκροταφείων τους και τη φύση της γραφής τους. Το χρόνιο ερώτημα της ιστορικότητας του Τρωικού Πολέμου επίσης αξίζει περαιτέρω διερεύνηση», πρόσθεσε.

Η σχεδιαζόμενη αποστολή θα βασιστεί σε νέες επιστημονικές τεχνικές, που, μεταξύ άλλων, θα βοηθήσουν στην ανάλυση των χημικών υπολειμμάτων που έχουν βρεθεί μέσα σε κεραμικά αγγεία από αρχαίες κουζίνες και αίθουσες συμποσίων. Βασικό στόχο αποτελεί η γενετική ανάλυση δειγμάτων DNA και πρωτεϊνών από ανθρώπους και ζώα. Οι έρευνες αυτές ανήκουν στο νέο πεδίο της «μοριακής αρχαιολογίας» και θα γίνουν σε συνεργασία με το Κέντρο Βιοτεχνολογίας του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν - Μάντισον.

Νεολιθικά ίχνη στον Διρό

Ευρήματα κεραμικής και εργαλείων από ανασκαφές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κατοικήθηκε εντατικά εκείνη την εποχή.

Ειδικά στην περιοχή Ξαγκουνάκι βρέθηκε πυκνή συγκέντρωση λίθινων εργαλείων, οστράκων και ανθρώπινων οστών της Υστερης Νεολιθικής

Μια παιδική ταφή σε αγγείο, άλλη ταφή τριών ενηλίκων της Τελικής Νεολιθικής Εποχής και μεγάλη ποσότητα κεραμικής και εργαλείων έφεραν στο φως δοκιμαστικές τομές στο Σπήλαιο Διρού. Τα ευρήματα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θέση κατοικήθηκε εντατικά κατά την Τελική Νεολιθική, σε συνδυασμό με το σπήλαιο Αλεπότρυπα.

Αξιοσημείωτη είναι η σχεδόν πλήρης απουσία ευρημάτων μετά τη Νεολιθική Περίοδο, που υποδηλώνει ότι τόσο το σπήλαιο όσο και ο περιβάλλων χώρος δεν χρησιμοποιήθηκαν έκτοτε για συστηματική κατοίκηση.

Φέτος πραγματοποιήθηκε η τρίτη ερευνητική περίοδος του προγράμματος «Ανασκαφικό και μελετητικό έργο Διρού». H έρευνα διεξάγεται από ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων διά της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος, υπό τη διεύθυνση του Γ. Παπαθανασόπουλου και με την εποπτεία της Ε΄ ΕΠΚΑ.

Το Σπήλαιο Αλεπότρυπα που ερευνάται από το 1970 κατοικήθηκε κατά τη Νεολιθική Περίοδο (6000-3000 π.Χ.) και έχει αποδώσει χιλιάδες ευρημάτων κεραμικής, λίθινων και οστέινων εργαλείων, κοσμημάτων καθώς και ανθρώπινων και ζωικών οστών.

Στόχοι του προγράμματος είναι η αναπαράσταση του παλαιοπεριβάλλοντος της δυτικής Μάνης μετά το τέλος του Πλειστόκαινου και η αλληλεπίδρασή της με την παρουσία του ανθρώπου. Επίσης, η πραγματοποίηση συστηματικής επιφανειακής έρευνας στον περίγυρο του κόλπου του Διρού.

Οι έρευνες το 2012 ξεκίνησαν με γεωφυσικές διασκοπήσεις από το Εργαστήριο Γεωφυσικής- Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας, στην περιοχή Ξαγκουνάκι (Νεολιθική ακρόπολη του Διρού) βόρεια της εισόδου του σπηλαίου Αλεπότρυπα.

Συγκεκριμένα, διενεργήθηκαν μαγνητικές και ηλεκτρομαγνητικές έρευνες με χρήση γεωραντάρ και ηλεκτρικής τομογραφίας για τη μέτρηση της ηλεκτρικής αντίστασης μέχρι βάθος 3-4μ.

Επίσης πραγματοποιήθηκε φωτογράφηση της μεγάλης αίθουσας του σπηλαίου Αλεπότρυπα με στόχο την τρισδιάστατη φωτογραμμετρική αποτύπωσή της.

Από την επιφανειακή έρευνα των προηγούμενων ετών εντοπίστηκαν περιοχές μεγαλύτερης συγκέντρωσης κεραμικών και λίθινων ευρημάτων προϊστορικών ή ιστορικών περιόδων.

Ειδικά στην περιοχή Ξαγκουνάκι βρέθηκε πυκνή συγκέντρωση λίθινων εργαλείων, οστράκων και ανθρώπινων οστών της Υστερης Νεολιθικής από τα οποία ελήφθησαν δείγματα για ραδιοχρονολόγηση, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και προσδιόρισε την ηλικία των ευρημάτων στο 4200 π.Χ.

ΣΤΟΝ ΤΥΜΒΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΔΟΞΙΠΑΡΑΣ: «Λίφτινγκ» στα ρωμαϊκά άρματα

Εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης θα γίνουν στα ευρήματα του μνημείου, τα οποία θα εκτεθούν μαζί με αντίγραφά τους, σε επιτόπιο μουσείο

Λεπτομέρεια από το κρανίο του ενός αλόγου και άμαξα.  Σώζονται αποτυπώματα από ορισμένα ξύλα του σκελετού της, από το τιμόνι (ρυμός), από τις ακτίνες (κνήμες) που ήταν δώδεκα σε κάθε τροχό και από την αψίδα

Εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης θα γίνουν στα ευρήματα του μνημείου, τα οποία θα εκτεθούν μαζί με αντίγραφά τους, σε επιτόπιο μουσείο

Τρίτη του Πάσχα και ο Διαμαντής Τριαντάφυλλος κατευθυνόταν πρωί πρωί από την Κομοτηνή, όπου διαμένει, προς την Ορεστιάδα. Διάφορες υποχρεώσεις που σχετίζονται με το σπουδαίο ανασκαφικό του εύρημα, τον τύμβο της Μικρής Δοξιπάρας, δεν τον άφησαν στην πασχαλινή ραστώνη. Το ίδιο συμβαίνει και τα καλοκαίρια, όπως και τα Χριστούγεννα. Αν και συνταξιούχος, ο επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων, ασχολείται με αφοσίωση με το έργο ανάδειξης του μνημείου.

Στις εσχατιές της ελληνικής γης, ένα τόσο σπουδαίο και μοναδικό για την Ελλάδα εύρημα (τέσσερις καύσεις - ταφές με πέντε άμαξες και δεκαπέντε άλογα) τραβά το ενδιαφέρον των επιστημόνων, όπως και του κοινού. Η τοπική κοινωνία έχει αγκαλιάσει την ανασκαφή και η κατασκευή επιτόπιου μουσείου είναι ενταγμένη στο ΕΣΠΑ. Το μουσείο, έκτασης περίπου 1.700 τετραγωνικών μέτρων, θα είναι κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, στα πρότυπα του Μουσείου των βασιλικών τάφων των Αιγών.

Από πλεξιγκλάς
Σε αυτό θα τοποθετηθούν τα πρωτότυπα αρχαιολογικά ευρήματα (μέσα σε προθήκες), αλλά και πιστά αντίγραφά τους (στο χώμα). Ιδιαίτερα για τους σκελετούς των πέντε αμαξών έχει προβλεφθεί η δημιουργία αντιγράφων από πλεξιγκλάς, πάνω στα οποία θα τοποθετηθούν τα πρωτότυπα εξαρτήματα.

Ηδη, όπως λέει στο «Εθνος» ο κ. Τριαντάφυλλος, έχει ολοκληρωθεί η τρισδιάστατη σάρωση που απαιτείται ώστε να κατασκευαστούν τα αντίγραφα. Ο πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής αναφέρει πως τώρα εκπονείται η μελέτη για το κέλυφος. Οταν ολοκληρωθεί και περάσει από ΚΑΣ, θα προκηρυχθεί ο διαγωνισμός. Αν δεν υπάρξουν καθυστερήσεις, σε δύο χρόνια το επιτόπιο μουσείο θα μπορεί να λειτουργήσει.

Στους γειτονικούς χώρους, που απαλλοτριώθηκαν, θα γίνουν ανασκαφικές δοκιμαστικές τομές ώστε να διαπιστωθεί τι κρύβουν. Με πλούσιο εποπτικό υλικό για τους τύμβους της Θράκης, την αποτέφρωση των νεκρών, τον ενταφιασμό αλόγων και αμαξών, την τεχνολογική εξέλιξη των αμαξών από την προϊστορική περίοδο έως τα νεότερα χρόνια, στο επιτόπιο μουσείο θα παρέχονται λεπτομερείς πληροφορίες για την ενημέρωση των επισκεπτών και ιστορικές γνώσεις για την επιμόρφωση των μαθητών.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε πρόσφατα τη μελέτη συντήρησης των ευρημάτων, που είναι ξύλινα, σιδερένια και χάλκινα. Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης που πρέπει να επιτελεστούν παρουσιάστηκαν από τον διευθυντή Συντήρησης Αρχαίων Μνημείων, Νίκο Μίνω, και είναι:

• Λεπτομερής φωτογράφηση πριν - μετά τη συντήρηση, αλλά και σε όλες τις φάσεις εργασίας
• Καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης
• Απομάκρυνση του προστατευτικού στρώματος με οργανικούς διαλύτες
• Δοκιμές καθαρισμού με διαλύτες για απομάκρυνση ατμοσφαιρικών ρύπων, λιπαρών επικαθήσεων κ.λπ.
• Μηχανικός καθαρισμός της μεταλλικής επιφάνειας, όπου χρειάζεται, με υαλόβουρτσες ή άλλα μικροεργαλεία, με τη βοήθεια μικροσκοπίου
• Εμβαπτισμός σε αναστολείς διάβρωσης
• Απομάκρυνση της υγρασίας σε κλίβανο
• Προστασία από το περιβάλλον με κατάλληλα βερνίκια
• Συγκολλήσεις και συμπληρώσεις εάν χρειάζονται
• Αισθητική αποκατάσταση

Τη μελέτη εκπόνησαν η Δέσποινα Κατσαρού-Μοσχονά και η Κωνσταντίνα Στεφάνου. Οι ανασκαφείς συντηρούν μέχρι τώρα τα ευρήματα με τις οδηγίες της διεύθυνσης συντήρησης και με ικανοποίηση διαπίστωσαν ότι τα σιδερένια αντικείμενα παραμένουν αναλλοίωτα μετά την επέμβαση.

Στο φως υπόγειο υδραγωγείο του 6ου αιώνα π.Χ.

Ενα υπόγειο υδραγωγείο, που κατασκευάστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ., και φαίνεται ότι αποτελεί πρωτόλειο έργο του περίφημου Μεγαρίτη αρχιτέκτονα Ευπαλίνου, έφεραν στο φως οι ανασκαφές της Γ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στην αγροτική περιφέρεια των Μεγάρων.

Το υδραγωγείο, που εντοπίστηκε στη θέση Ορκός, αποτελείται από υδρομαστευτικές σήραγγες που συνέλεγαν και μετέφεραν το νερό στην πόλη, με τη βοήθεια της φυσικής κλίσης.

Κάθετα φρέατα υπάρχουν κατανεμημένα στην επιφάνεια του εδάφους που χρησίμευσαν αρχικά στον προσανατολισμό, αερισμό και απομάκρυνση των επιχώσεων κατά τη διάνοιξη των υπόγειων σηράγγων και στη συνέχεια για τη συντήρηση και τον εξαερισμό του υδραγωγείου.

Το νερό από το υδραγωγείο οδηγούνταν με λιθόκτιστο αγωγό στην κεντρική κρήνη της πόλης που κτίστηκε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και είναι γνωστή ως Κρήνη του Θεαγένους.

Οπως εξήγησε η αρχαιολόγος της Γ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Παναγιώτα Αυγερινού, σε διάλεξή της χτες το βράδυ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το υδραγωγείο εμφανίζει ομοιότητες με το περίφημο υδραγωγείο της Σάμου, τόσο ως προς τα τεχνικά χαρακτηριστικά, όσο και ως προς τον όλο σχεδιασμό.

Το γεγονός αυτό, μαζί με τη χρονολόγηση του έργου, οδήγησαν τους αρχαιολόγους της Γ' ΕΠΚΑ στη θεώρηση ότι πρόκειται για πρωτόλειο έργο του Ευπαλίνου, από την κατασκευή του οποίου απέκτησε την απαιτούμενη εμπειρία και τεχνική αρτιότητα που απαιτούνταν για το σχεδιασμό ενός τόσο μεγάλου και σύνθετου έργου, όπως είναι το Ευπαλίνειο Ορυγμα της Σάμου.

Σημειώνεται, εξάλλου, ότι σε σωστική ανασκαφή του 2008 στο νότιο τμήμα της πόλης, δίπλα στον οχυρωματικό περίβολο, είχε έρθει στο φως το τρίτο δημόσιο έργο ύδρευσης, η νότια Κρήνη, που χρονολογείται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.

Ως σύλληψη αποτελεί συνδυασμό των δύο προηγηθέντων έργων, καθώς συνδύαζε άντληση και αποθήκευση νερού. Στηρίζεται, όπως και το υδραγωγείο στη λογική της υδρομάστευσης, που επιτυγχάνεται με αγωγούς - στοές διανοιγμένους στο σκληρό φυσικό έδαφος με καθοδική πορεία προς τον υδροφόρο ορίζοντα.

Το νερό κατέκλυζε τους αγωγούς και συλλεγόταν σε υπόγεια κυκλική δεξαμενή, από όπου γινόταν η άντλησή του. Η νότια κρήνη ήταν υπόγεια και σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, ήταν προσιτή με κλίμακα καθόδου ανάμεσα σε δύο αναλημματικούς τοίχους και έφερε πρόσοψη με πεσσούς και επιστύλιο, κατά το πρότυπο της Ανω Πειρήνης στον Ακροκόρινθο.

Η αρχαιολόγος Παναγιώτα Αυγερινού επισήμανε ότι τα παραπάνω έργα ύδρευσης στα Μέγαρα καταδεικνύουν ότι ο Ευπαλίνος προίκισε την πόλη με την τεχνολογία ενός μεγάλου έργου και την τεχνογνωσία του, δημιουργώντας μια σχολή μαθητών που συνέχισαν την παράδοσή του.

Βρήκαν άγνωστο αρχαίο ναό

Βρισκόταν κάτω από χριστιανικό ναΐσκο, χρονολογείται στα τέλη 6ου - αρχές 5ου αι.π.Χ. και εικάζεται ότι ήταν αφιερωμένος σε πολεμική θεότητα

Ενας μικρός χριστιανικός ναός σε ευθεία γραμμή από τον Επικούριο Απόλλωνα έκρυβε έναν μεγάλο αρχαιοελληνικό. Οταν οι κάτοικοι της Μέλπειας τον κατεδάφισαν για να τον ξαναχτίσουν, οι αρχαιολόγοι βρέθηκαν μπροστά σε «βουνά από αρχιτεκτονικά μέλη» όπως αναφέρει η Ξένη Αραπογιάννη, επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων.

Το εκκλησάκι χτίστηκε με άλλο υλικό το 1995 και η Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανε ανασκαφές το 2010 και το 2011 υπό τη διεύθυνση της κ. Αραπογιάννη. Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Πρόκειται για έναν πρώιμο ναό κλασικών χρόνων (τέλος 6ου - αρχές 5ου αι. π.Χ.). Η επίσημη παρουσίασή του, με τίτλο «Ενα ορεινό ιερό στην Ανω Μέλπεια Μεσσηνίας», έγινε κατά τη διάρκεια διεθνούς συνεδρίου στη Σπάρτη. Τα θεμέλια του ναού «εμφανίστηκαν αμέσως μετά την αφαίρεση του επιφανειακού χώματος και της βλάστησης. Μέρος θεμελίων της ανατολικής πλευράς είχε χρησιμεύσει ως θεμελίωση του χριστιανικού ναΐσκου, με αποτέλεσμα την πλήρη καταστροφή», είπε η ανασκαφέας.Οι μέγιστες σωζόμενες διαστάσεις του είναι 20,65Χ10,75 μ., ενώ το πάχος των τοίχων κυμαίνεται από 0,80 έως 0,90 μ. Το μέγιστο μήκος του ναού θα μπορούσε να υπολογιστεί περίπου στα 23 μ. Το κτίσμα περιλαμβάνει στο εσωτερικό του έναν μικρότερο που κατά τη γνώμη της κ. Αραπογιάννη είναι ο πρώτος ναός, ο αρχαϊκός, και χρονολογείται στα τέλη του 6ου π.Χ.

Σιδερένιες αιχμές δοράτων που βρέ-θηκαν στο «ορεινό ιερό στην Ανω Μέλπεια Μεσσηνίας»

Τα κινητά ευρήματα ήταν αφιερώματα. Εκτός από τη χαρακτηριστική κεραμική και τα μικροσκοπικά αγγεία βρέθηκαν χάλκινα βραχιόλια που καταλήγουν σε κεφάλι φιδιού, χάλκινο μικρό σκεύος, χάλκινο έλασμα με έκτυπη παράσταση γυναίκας που κρατά κλαδί, σιδερένιοι ήλοι κ.ά. Από τα σημαντικότερα ευρήματα υπήρξε μια αναθηματική επιγραφή, χαραγμένη στο χείλος ενός τμήματος πήλινου αγγείου, όπου ξεχωρίζει η λέξη: ΑΝΕΘΕΚΕΝ. Εντυπωσιάζει ο μεγάλος αριθμός σιδερένιων όπλων και κυρίως αιχμών δοράτων. «Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος σε μια πολεμική θεότητα», σημειώνει η κ. Αραπογιάννη.

Αγγελική Κώττη

«Ταξίδι... με γαλέρες» στη Μελβούρνη

Στη μακρινή Μελβούρνη της Αυστραλίας και συγκεκριμένα στο «Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης» παρουσιάζεται η έκθεση με θέμα «Ταξίδι στα κύματα της ιστορίας με γαλέρες και ιστιοφόρα από τον 5ο αι. π.X. έως και τον 19ο αι. μ.X.» του Ευάγγελου Γρυπιώτη.

Στη μακρινή Μελβούρνη της Αυστραλίας και συγκεκριμένα στο «Ελληνικό Μουσείο της Μελβούρνης» παρουσιάζεται η έκθεση με θέμα «Ταξίδι στα κύματα της ιστορίας με γαλέρες και ιστιοφόρα από τον 5ο αι. π.X. έως και τον 19ο αι. μ.X.» του Ευάγγελου Γρυπιώτη.

Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, ξεπερνά σε επισκεψιμότητα τα 7.500 άτομα μέχρι σήμερα, με επισκέπτες κυρίως Ελληνες, αλλά και κατοίκους της ευρύτερης παροικίας της Βικτώρια, αφού αποτελεί σημείο αναφοράς για τον τουριστικό οδηγό της Μελβούρνης και προβάλλεται επί καθημερινής, σχεδόν, βάσης από έντυπα, ηλεκτρονικά και ραδιοφωνικά μέσα της περιοχής.

Τα εκθέματα προσφέρονται ως απτά παραδείγματα για την εκμάθηση και κατανόηση όχι μόνο της ναυπηγικής τέχνης, αλλά και ιστορικών, εθνολογικών, μυθολογικών ή οικονομικών ζητημάτων και έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της περιοχής.

31 θησαυροί ταξιδεύουν στη Νέα Υόρκη

Τριάντα ένα αντικείμενα από το Μουσείο Μπενάκη - Ισλαμικής Τέχνης και δύο της συλλέκτριας Σταματίας Τσολοζίδη - Ζησιάδη θα στείλει η χώρα μας στη μεγάλη έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Νέας Υόρκης.

Τριάντα ένα αντικείμενα από το Μουσείο Μπενάκη - Ισλαμικής Τέχνης και δύο της συλλέκτριας Σταματίας Τσολοζίδη - Ζησιάδη θα στείλει η χώρα μας στη μεγάλη έκθεση του Μητροπολιτικού Μουσείου Νέας Υόρκης.

Η έκθεση περιλαμβάνει περίπου 250 έργα και έχει στόχο να καταδείξει ποια ήταν η αλληλεπίδραση του Βυζαντίου και του Ισλάμ στην Ανατολική Μεσόγειο μεταξύ του 7ου και του 9ου αιώνα. Τίτλος, «Η εποχή της μετάβασης». Τα έργα που δανείζουμε αποδεικνύουν την επίδραση των νότιων βυζαντινών επαρχιών στην ισλαμική τέχνη και αντιπροσωπεύουν τη συνεχιζόμενη επιρροή του Ελληνισμού μέσω του Βυζαντίου στην αναδυόμενη ισλαμική παράδοση. Μέσα από τα έργα αυτά που συνδέονται με την εξουσία, τη θρησκεία, το εμπόριο θα παρουσιαστεί το πώς προσαρμόστηκε η τέχνη και πώς ενσωματώθηκε στην ισλαμική παράδοση.

Το θέμα συζητήθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και η άδεια προσωρινής εξαγωγής από την Ελλάδα δόθηκε. Η πρόταση ήταν να γίνει ο δανεισμός με επιφύλαξη, καθώς στην έκθεση μετέχει και το Dumbarton Oaks, από το όποιο το υπουργείο ζητεί κλεμμένη εικόνα χωρίς όμως αποτέλεσμα ακόμη (σχετικές δηλώσεις έχει κάνει πρόσφατα και ο υπουργός Παύλος Γερουλάνος.)

Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 14 Μαρτίου και θα λειτουργεί ως τις 8 Ιουλίου. Η έκθεση, σύμφωνα με το μουσείο, αποτελεί την πρώτη προσπάθεια ανίχνευσης του φαινομένου.

Εσωσαν αρχαίο λέοντα

Είχαν σκοπό να το πουλήσουν στα 500.000 ευρώ. Το μαρμάρινο γλυπτό χρονολογείται τον 5ο-4ο αι. π.Χ. και είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας

Εναν από τους ωραιότερους και καλύτερα σωζόμενους επιτύμβιους λέοντες Κλασικής Εποχής κατέσχεσαν άνδρες του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας στην Ιτέα Φωκίδας. Το μαρμάρινο λιοντάρι χρονολογείται στον 5ο-4ο αι. π.Χ. και βρισκόταν στα χέρια τριών ημεδαπών που συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα Πρωτοδικών Αμφισσας.

Το αρχαίο γλυπτό είναι μήκους 110 εκ. και πλάτους 30-35 εκ. (σε κάποια σημεία είναι πλατύτερο λόγω της παράστασής του). Πιθανόν είχε χρησιμοποιηθεί σαν επιτύμβιο σήμα στην αρχαιότητα. Τα πόδια του έχουν σπάσει, καθώς και τμήμα του προσώπου του. Η λευκή γραμμή στα σημεία θραύσης υποδηλώνει ότι αυτή έγινε κατά τη σύγχρονη και όχι κατά την αρχαία εποχή. Φέρει ίχνη χρώματος και είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης.

Κλιμάκιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δελφών το εξέτασε και αποφάνθηκε περί της γνησιότητας και της μεγάλης αξίας του. Ετσι οι κάτοχοί του θα παραπεμφθούν κατά πάσα πιθανότητα για κακούργημα (για έργα άνω των 150.000 ευρώ).

Ειδική επιτροπή θα συσταθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την εκτίμηση της εμπορικής του αξίας. Σύμφωνα με ανακοίνωση της αστυνομίας, οι συλληφθέντες είχαν σκοπό να το διαθέσουν σε άγνωστους αγοραστές αντί του χρηματικού ποσού των 500.000 ευρώ.

Οι αρχαιολόγοι εκτίμησαν ότι υπάρχει πιθανότητα το αρχαίο να έχει μεταφερθεί από τη γειτονική Βοιωτία. Στη Φωκίδα, όπου είχε μεταφερθεί για την αγοραπωλησία, δεν υπάρχει πρακτική να τοποθετούνται λέοντες επάνω σε τύμβους. Δεν μπορούν να αποκλείσουν εντελώς την περίπτωση να ανήκε σε κάποιο τοπικό ιερό, αλλά θεωρούν επικρατέστερη την άποψη πως δημιουργήθηκε στον διπλανό νομό.

Τον Ιούνιο του 2009 είχε εντοπιστεί στη Βοιωτία μαρμάρινος λέοντας 300 κιλών, που τον είχαν παρατήσει αρχαιοκάπηλοι. Οι αστυνομικοί που τον εντόπισαν, αφού είδαν ότι κανείς δεν εμφανίστηκε να τον παραλάβει, τον μετέφεραν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών. Στη Βοιωτία έχουμε λέοντες σμιλευμένους σε λευκό μάρμαρο επάνω σε σημαντικά ταφικά μνημεία, ίσως πολυάνδρια (θυμίζουμε τον Λέοντα της Χαιρώνειας).

28.000 θησαυρούς βρήκε το μετρό

3.000 τάφοι, 5.000 αγγεία, 1.500 κοσμήματα, τρίκλιτη βασιλική του 5ου αιώνα και η μαρμαρόστρωτη οδός ανάμεσα στα ευρήματα της μεγάλης ανασκαφής που γίνεται σε μια έκταση 28.000 τ.μ.

Περισσότεροι από 3.000 τάφοι έχουν ανασκαφεί, ενώ εντυπωσιακό είναι το τμήμα της μαρμαρόστρωτης οδού που βρέθηκε στον σταθμό της Αγίας Σοφίας

Μια «παλίμψηστος» πόλη, δηλαδή μια πόλη με συνεχή ευρήματα και συνεχείς φάσεις κατοίκησης από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι σήμερα, κάτι που έχουν να παρουσιάσουν ελάχιστες πόλεις στον κόσμο, έρχεται στο φως από τη μεγάλης έκτασης αρχαιολογική ανασκαφή που γίνεται λόγω των αναγκών του μετρό.

Το μεγαλύτερο μέρος των ανασκαφών γίνεται στο λεγόμενο ιστορικό κέντρο και καλύπτουν μια μεγάλη έκταση περίπου 28.000 τ.μ., από τα οποία τα 17.000 αφορούν τους σταθμούς του μετρό.

Επιπλέον έτσι όπως γίνεται το έργο του μετρό και οι αρχαιολογικές ανασκαφές που το συνοδεύουν, δίνουν μια μοναδική τομή στο ιστορικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης.

Με παραστατικό τρόπο περιέγραψε πριν από λίγες μέρες μιλώντας στη Διαρκή Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής τα ευρήματα που προκύπτουν στη χάραξη της Εγνατίας, δεδομένου ότι το μετρό κινείται κατά μήκος της, η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

«Ετσι όπως είναι σήμερα η Εγνατία, με όλη την πυκνή δόμηση εκατέρωθεν, κάπως έτσι ήταν όπως αποκαλύπτεται και στις ανασκαφές του μετρό, τόσο τα ρωμαϊκά όσο και τα βυζαντινά χρόνια» όπως είπε.

Μέση οδός

Σύμφωνα με πληροφορίες, τα στρώματα αυτού του δρόμου μαζί με τις ανακατασκευές, από τη λεγόμενη βασιλική οδό των Ρωμαίων μέχρι αργότερα τη λεωφόρο των Βυζαντινών ή Μέση οδό που έφθανε μέχρι και τον 19ο αιώνα είναι ακόμη και 30 (!).

Εντυπωσιακό είναι το τμήμα της μαρμαρόστρωτης οδού που βρέθηκε στον σταθμό της Αγίας Σοφίας.

Στον σταθμό αυτό τελείωσε η ανασκαφή της βυζαντινής περιόδου και κινείται πλέον σε βαθύτερα στρώματα, ενώ το ίδιο γίνεται και στον σταθμό της Βενιζέλου.

Ηδη έχουν αποκαλυφτεί 2.500 τ.μ. αρχαίων κτιρίων.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Λ. Μενδώνη, τα κινητά ευρήματα των ανασκαφών έφτασαν τα 28.225(!) και ανάμεσά τους είναι 5.000 αγγεία και πάνω από 5.000 γυάλινα ευρήματα, περισσότερα από 1.500 κοσμήματα, 130 επιγραφές και 400 ειδώλια και βέβαια τα 8 χρυσά στεφάνια που είναι αντίστοιχα με εκείνα των ανασκαφών της Βεργίνας. Μέχρι τώρα υπολογίζεται ότι έχουν ανασκαφεί περισσότεροι από 3.000 τάφοι όλων των κατηγοριών από την Ελληνιστική Περίοδο και μετά στους σταθμούς Δημοκρατίας, Σιντριβανίου και Φλέμιγκ.

Ενα από τα σημαντικότερα ευρήματα είναι και η τρίκλιτη βασιλική που ήρθε στο φως στο Σιντριβάνι και ανάγεται στον 5ο αιώνα.

ΚΑΤΑΧΩΣΗ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ
Το ΚΑΣ αποφάσισε την κατάχωση της βασιλικής, αφού αφαιρεθούν τα καλλιτεχνήματά της όπως ψηφιδωτά, μαρμαροθετήματα κ.λπ.

Η δαπάνη για τις αρχαιολογικές εργασίες του μετρό της Θεσσαλονίκης είχε ξεκινήσει το 2006 με 15 εκατ. ευρώ αλλά, όπως υπολογίζεται, θα φτάσει τα 90 εκατ. ευρώ. Τη διετία μάλιστα 2010-2011 έγινε το 46% του αρχαιολογικού έργου, ενώ σύμφωνα με την κ. Μενδώνη όλες οι ανασκαφές θα ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2012.

• ΣΤΟΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ
Να σημειωθεί ότι ένα μέρος των αρχαιολογικών ευρημάτων θα κοσμήσουν τους σταθμούς του μετρό, όπως έγινε και στην Αθήνα.

Αστρολόγοι 2.000 ετών

Πίνακας υπό μορφή ψηγμάτων ελεφαντόδοντου, που σχημάτιζαν τα ζώδια του Καρκίνου, των Διδύμων και των Ιχθύων, βρέθηκε σε σπήλαιο

Το ζώδιο του Καρκίνου, όπως απεικονίζεται στον αστρολογικό χάρτη 2.000 ετών που βρέθηκε σε σπήλαιο στην Κροατία

Λίτσα Πατέρα και Βίκη Παγιατάκη υπήρχαν και κατά την αρχαιότητα. Το ενδιαφέρον είναι ότι, όσο και αν αυτό φαίνεται «τραβηγμένο», οι Ελληνες και οι Ελληνίδες αστρολόγοι ήταν πρωτοπόροι. Διότι μπορεί η αστρολογία να άνθισε στη Μεσοποταμία, στη συνέχεια όμως πέρασε στην Αίγυπτο των ελληνικής καταγωγής Πτολεμαίων και εκεί εκμοντερνίστηκε. Απέκτησε τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αστρολογίας.

Ο πιο παλιός αστρολογικός πίνακας αυτής της αστρολογίας εντοπίστηκε βορειότερα από τον ελλαδικό χώρο. Σε μια σπηλιά στην Κροατία. Είναι ηλικίας τουλάχιστον 2.000 ετών και βρέθηκε από τους αρχαιολόγους μαζί με έναν σταλαγμίτη φαλλικού σχήματος και αγγεία πόσης της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Ο σταλαγμίτης φαίνεται ότι είχε διαμορφωθεί φυσικά και αυτό οδήγησε στη χρήση του χώρου ως τόπου λατρείας. Είτε εκεί λοιπόν υπήρχε ένα ιερό είτε κάποιος αστρολόγος της εποχής μπήκε στον ιδιαίτερο αυτό χώρο προκειμένου να μελετήσει τον χάρτη ενός συγκεκριμένου προσώπου.

«Κρούστα»
Οι αρχαιολόγοι βρήκαν τυχαία το συγκεκριμένο πέρασμα, μήκους δέκα μέτρων, όταν άρχισαν να διερευνούν έναν σωρό από «μπάζα» στην περιοχή. Η είσοδος εμφανιζόταν σιγά σιγά και η «κρούστα» που είχε σχηματιστεί στον διάδρομο μαρτυρούσε πως το χώμα δεν είχε πατηθεί για χιλιετίες. Μπήκαν στο σπήλαιο το 1999 και συγκέντρωσαν υλικό για μελέτη.

Ο πίνακας στην αρχή έκανε την «εμφάνισή» του υπό μορφή ψηγμάτων ελεφαντόδοντου. Οταν μετά από πολλά χρόνια έγινε η σύνθεσή τους, οι αρχαιολόγοι είδαν να εμφανίζονται μπροστά στα μάτια τους τα αστρολογικά σημεία τριών ζωδίων: του Καρκίνου, των Διδύμων και των Ιχθύων.

Φαίνεται πως κάποιος έφτιαξε έναν αστρολογικό χάρτη συγκεκριμένου προσώπου τοποθετώντας τους πλανήτες του στον ζωδιακό κύκλο. Και πώς κατάφεραν να προσδιορίσουν την ηλικία; Τα αγγεία που βρέθηκαν κατά χώραν δεν προσφέρονταν για μια ασφαλή χρονολόγηση αφού είχαν δημιουργηθεί σε μεγάλο εύρος χρόνου. Ετσι χρονολόγησαν το ελεφαντόδοντο και βρήκαν ότι ο ελέφαντας που είχε αυτούς τους χαυλιόδοντες έζησε περί τα 2.200-2.100 χρόνια πριν.

Συνυπολογίζοντας και ότι οι χαυλιόδοντες ως πολύτιμο υλικό δεν χρησιμοποιούνταν, αμέσως κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σήματα έγιναν πριν από περίπου 2.000 χρόνια. Το μόνο που τελικά δεν μάθαμε είναι τη μοίρα που προδιέγραψαν για εκείνον που είχε ρωτήσει. Ας ελπίσουμε ότι έζησε μια όμορφη ζωή...

Αρχαία Ελλάδα και Βυζάντιο «ταξιδεύουν» στις ΗΠΑ

300 αριστουργήματα θα παρουσιαστούν το 2013 στην Ουάσιγκτον και στο Γκετί, ενώ ετοιμάζεται και δεύτερη έκθεση για τα προϊστορικά χρόνια

Τμήμα ψηφιδωτού με προσωποποίηση του Ηλιου (4ος αιώνας).

Διπλή δυναμική επίσκεψη θα πραγματοποιήσει η Ελλάδα στην Αμερική το 2013 και το 2014 με δύο μεγάλες εκθέσεις. Ο προσωρινός τίτλος της πρώτης είναι «Βυζάντιο. Αριστουργήματα από ελληνικές συλλογές» («Byzantium. Masterpieces from Greek Collections). Η δεύτερη θα παρουσιάζει ελληνικές αρχαιότητες και θα οργανωθεί σε συνεργασία με το «Νάσιοναλ Τζεογκράφικ».

Περίπου 300 αριστουργήματα ελληνικών μουσείων, δημόσιων και ιδιωτικών, μοναστηριών, αλλά και ευρήματα πρόσφατων ανασκαφών, θα ταξιδέψουν το φθινόπωρο του 2013 στις ΗΠΑ για να παρουσιαστούν αρχικά στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον και στη συνέχεια στο Μουσείο Γκετί στο Μάλιμπου της Καλιφόρνιας. Η έκθεση σκοπεύει να γνωρίσει στους Αμερικανούς τον ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος διατρέχει το Βυζάντιο από την αρχή μέχρι το τέλος του (330 μ.Χ. έως το 1453). Εγκρίθηκε προχθές από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και έχει ως παράλληλο στόχο να συμπληρώσει ένα κενό, «απαντώντας» στις αντίστοιχες εκθέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια από την Τουρκία στις ΗΠΑ και αλλού.

Οργανώνεται από τη γενική διεύθυνση αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη. Θα αποτελείται από πέντε ενότητες, με προσωρινούς τίτλους «Από τον αρχαίο στο βυζαντινό κόσμο», «Ο χριστιανικός κόσμος», «Οι διανοούμενοι», «Οι χαρές της ζωής» και «Το Βυζάντιο σε σταυροδρόμι».

Χρυσά ενώτια (3ος - 4ος αι.) από την έκθεση «Βυζάντιο» που θα πραγματοποιηθεί στις ΗΠΑ

Το κόστος της έκθεσης πάντως για την Ελλάδα είναι ένα αγκάθι, αφού ανέρχεται σε 3,6 εκατ. ευρώ, γεγονός που έχει ήδη δημιουργήσει ζήτημα ένεκα των χαλεπών καιρών, αν και, όπως έχει δηλώσει ο υπουργός Πολιτισμού, Παύλος Γερουλάνος, τον περασμένο Νοέμβριο, πρόκειται να καλυφθεί από χορηγίες με τη συνδρομή του ΟΠΑΠ. Την οργάνωση της έκθεσης έχει δωδεκαμελής επιτροπή, στην οποία μετέχει και η Αιμιλία Γερουλάνου, πρόεδρος του Μουσείου Μπενάκη, καθώς και στελέχη της υπηρεσίας και καθηγητές. Μόνο για την ασφάλιση των πολύτιμων αντικειμένων απαιτούνται περί τα 2,5 εκατ. ευρώ.

Δίζωνο κιονόκρανο με φύλλα ακάνθου και πτηνά (6ος αι.)

Ο επισκέπτης θα μπορεί να δει ανάμεσα σε άλλα: τη συνύπαρξη χριστιανισμού και παγανισμού σε σημαντικές πόλεις του αρχαίου κόσμου όπως η Αθήνα, η Κόρινθος και η Σπάρτη. Τον σταδιακό εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας μέσα από την οικειοποίηση του παγανιστικού εικονογραφικού ρεπερτορίου στη διαμόρφωση ενός νέου κώδικα συμβόλων και στην εμφάνιση των χριστιανικών ιδεών περί αιώνιας ζωής. Τη στενή εξάρτηση κράτους και Εκκλησίας. Την εγχώρια καλλιτεχνική έκφραση κ.ά.

Χρυσό δαχτυλίδι του Σεβαστού Βεστιαρίου

«Οι διανοούμενοι» είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ενότητα της έκθεσης αφού παρουσιάζει όψεις της πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας με έμφαση στην κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας στη διοίκηση, στην πολιτιστική ζωή, στα μεσαιωνικά αντίγραφα των αρχαίων ελληνικών κειμένων από βυζαντινούς γραφείς και στον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν αυτά τα κείμενα στη μόρφωση των Βυζαντινών.

Δεν λείπουν και «Οι χαρές της ζωής» που παρουσιάζουν την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο με υποενότητες αφιερωμένες στον ιδιωτικό χώρο (με έμφαση στη διακόσμηση της κατοικίας, στα επιτραπέζια σκεύη και γενικά στον οικιακό εξοπλισμό) αλλά και στον ατομικό καλλωπισμό, όπου εκτίθεται μεταξύ άλλων μία σημαντική συλλογή βυζαντινών κοσμημάτων. «Το Βυζάντιο σε σταυροδρόμι», τέλος, αναλύει τον συνεχή διάλογο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με άλλες πολιτικές δυνάμεις και λαούς, είτε μέσω στρατιωτικών συγκρούσεων είτε μέσω διπλωματικών προσεγγίσεων.

Μια εξίσου σημαντική έκθεση προετοιμάζεται παράλληλα από το υπουργείο, σε συνεργασία με το περιοδικό «National Geographic». Θα αφορά τους αρχαίους Eλληνες και την παρουσία τους διά μέσου των αιώνων, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις αρχές των ελληνιστικών χρόνων. Στόχος της είναι να συμπέσει την ίδια περίοδο με την έκθεση για το Βυζάντιο, διαγράφοντας με αυτόν τον τρόπο μια έντονη πολιτιστική παρουσία της χώρας μας στις αμερικανικές πόλεις.

Αγγελική Κώττη

Βρήκαν αρχαίο ανεμόμυλο μέσα στα ενετικά τείχη

Ενας αρχαίος ανεμόμυλος ανακαλύφθηκε στην Κρήτη μέσα στα ενετικά τείχη του Ηρακλείου, τα οποία είναι από τα μεγαλύτερα οχυρωματικά έργα στη Μεσόγειο. Το μνημείο βρέθηκε στη διάρκεια εργασιών στην πύλη «Παντοκράτορα» των ενετικών τειχών και αμέσως κλήθηκαν ο δήμαρχος Ηρακλείου και οι αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες.

Ο Γιάννης Κουράκης ενημερώνεται για τα ευρήματα

Ενας αρχαίος ανεμόμυλος ανακαλύφθηκε στην Κρήτη μέσα στα ενετικά τείχη του Ηρακλείου, τα οποία είναι από τα μεγαλύτερα οχυρωματικά έργα στη Μεσόγειο. Το μνημείο βρέθηκε στη διάρκεια εργασιών στην πύλη «Παντοκράτορα» των ενετικών τειχών και αμέσως κλήθηκαν ο δήμαρχος Ηρακλείου και οι αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες.

Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία, οι αρμόδιοι εκτιμούν ότι πρόκειται για σπουδαίο μνημείο-ανεμόμυλο και πιθανολογείται ότι έχει κατασκευαστεί προγενέστερα της ενετικής πύλης.

Διάσωση
«Θα διασώσουμε και θα αναδείξουμε τον ανεμόμυλο αιώνων, όπως και το σύνολο των ενετικών τειχών, που είναι το σημαντικότερο οχυρωματικό έργο στη Μεσόγειο», δήλωσε ο δήμαρχος Ηρακλείου, Γιάννης Κουράκης. Ο δήμαρχος, που ενημερώθηκε για την πορεία των έργων στην πύλη «Παντοκράτορα» αλλά και για την αποκατάσταση του αεραγωγού της στοάς των τειχών, εξέφρασε την ικανοποίησή του για την πρόοδο των εργασιών.

Παράλληλα, ανακοίνωσε ότι μέχρι τον Ιούνιο θα δοθούν προς χρήση μία από τις μεγαλύτερες θολοσκεπείς στοές των ενετικών τειχών, καθώς και η χαμηλή πλατεία.