Ξέρατε ότι ...Το δέντρο που γέρασε κάτω από την Αίτνα

	Η καστανιά ζωγραφισμένη από τον J.-P. Houel (π. 1777).

Το δέντρο που είναι γνωστό και ως η "καστανιά των εκατό αλόγων" έχει επιβιώσει αναρίθμητες φυσικές καταστροφές. Ο θρύλος λέει πως στις αρχές της προηγούμενης χιλιετίας, μια βασίλισσα βρήκε καταφύγιο από μια ξαφνική καταιγίδα στον κορμό του, και μάλιστα όχι μόνο η ίδια αλλά και οι 100 ιππείς που την συνόδευαν καθώς ήθελε να επισκεφθεί την Αίτνα.
Πέρα από το θρύλο, όμως, σύμφωνα με τους βοτανολόγους, το δέντρο έχει ηλικία 3.000 ετών. Αν έχουν υπολογίσει σωστά, πρόκειται για την πιο γέρικη άγρια καστανιά του κόσμου, που βρίσκεται στους πρόποδες του ηφαιστείου Αίτνα στη Σικελία, κοντά στο χωριό Sant’Alfio. Το 1872, ένας περιηγητής μέτρησε την περιφέρεια του κορμού της και βρήκε πως ήταν 56 μέτρα. Αν λοιπόν η ηλικία αυτού του δέντρου είναι 3.000 χρόνια, η καστανιά της Σικελίας φύτρωσε πριν φτάσουν οι πρώτοι άποικοι από την Ελλάδα.

Ξέρατε ότι ... Το αρχαιότερο μουσείο του κόσμου

	Επεξηγηματική πινακίδα από το μουσείο της Ενιγκάλντι με τη μορφή κυλίνδρου σε σφηνοειδή γραφή.
	1

Το 1925, ο Άγγλος αρχαιολόγος Λέοναρντ Γούλεϊ αποκάλυψε μια ιδιόμορφη συλλογή αντικειμένων στο εσωτερικό ενός νεοβαβυλωνιακού ανακτόρου του 530 π.Χ. στην Ουρ, όπου διενεργούσε ανασκαφές. 

Τα αντικείμενα, που είχαν συγκεντρωθεί από την πριγκίπισσα Ενιγκάλντι, κόρη του βασιλιά Ναβονίδη, προέρχονταν από διαφορετικές ιστορικές περιόδους και γεωγραφικές περιοχές, καλύπτοντας 1.500 χρόνια ιστορίας, ήταν προσεκτικά τακτοποιημένα και συνοδεύονταν από επεξηγηματικές πινακίδες. Ο Γούλεϊ είχε αποκαλύψει το πρώτο μουσείο της ιστορίας.

Ακολουθώντας τη λάμψη του χρυσού στην ιστορία

Χρυσός ρόδακας με συρματερή και κοκκιδωτή διακόσμηση. Βρέθηκε στη Μήλο. 650-600 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ο χρυσός ήταν ανέκαθεν σύμβολο πλούτου και κοινωνικού γοήτρου. Η σπανιότητα, η λάμψη, η εύπλαστη υφή και η ανθεκτικότητά του τον έκαναν περιζήτητο ήδη από τη Νεολιθική εποχή. Πραγματικά αριστουργήματα της αρχαίας τέχνης παρήχθησαν από τα επιδέξια χέρια ανώνυμων χρυσοχόων: τα περίφημα προσωπεία, τα σφραγιστικά δαχτυλίδια και τα χρυσά αγγεία των Μυκηναίων, τα περίτεχνα διαδήματα και περίαπτα των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, τα χρυσά στεφάνια των Μακεδόνων, τα μικροσκοπικά σκουλαρίκια με τους φτερωτούς Έρωτες της Ελληνιστικής περιόδου, και πάρα πολλά ακόμη

 Πώς δούλευαν όμως οι αρχαίοι χρυσοχόοι; Από πού προμηθεύονταν το πολύτιμο υλικό τους; Τι εργαλεία χρησιμοποιούσαν; Πώς έλεγχαν τη φωτιά; Με ποιες μεθόδους μορφοποιούσαν τη μεταλλική μάζα; Πώς ένωναν τα μικροσκοπικά τμήματα που συνέθεταν ένα κόσμημα; Και πώς μπορούμε σήμερα να διακρίνουμε τα ίχνη αυτών των διαδικασιών; 

Στα ερωτήματα αυτά επιχειρεί να δώσει απαντήσεις το πρωτότυπο σεμινάριο-εργαστήριο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης για τις τεχνικές κατεργασίας χρυσού στην αρχαιότητα, με τίτλο «Ακολουθώντας τη λάμψη του χρυσού στην ιστορία. Η τέχνη του χρυσοχόου στην αρχαία Ελλάδα». 

Συνδυάζοντας τη θεωρία με την πράξη, το σεμινάριο δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να γνωρίσουν από κοντά τα βασικότερα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας. 

Ο γενάρχης και οι τρεις γυναίκες

Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Μόνο ο γενάρχης της αρχαίας Ελεύθερνας, ο Ελευθερέας (ένας από τους Κουρήτες-πολεμιστές που ανέθρεψαν τον Δία στα βουνά της Ιδης), θα μπορούσε να έχει ταφεί με τρεις γυναίκες και η νεκρική κλίνη του να έχει σκεπαστεί με χρυσοποίκιλτα υφάσματα.

Ο τεράστιος ταφικός πίθος όπου ήταν θαμμένος ο γενάρχης της Ελεύθερνας με τις τρεις γυναίκες

Η νέα ανασκαφική έρευνα στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην Αρχαία Ελεύθερνα (κοντά στο Ρέθυμνο) ξεκαθαρίζει την περσινή εικόνα που αντίκρισε η πανεπιστημιακή ομάδα Κρήτης με επικεφαλής τον καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη.

Τότε, είχαν ανακαλύψει έναν τεράστιο πίθο (ύψους 2 μ. περίπου) με γυναικεία και ανδρικά οστά αναμεμιγμένα με 3.000 χρυσά ελάσματα, χάντρες ημιπολύτιμων λίθων, ένα μικρό χάλκινο αγγείο, γυάλινα ή φαγεντιανά ληκύθια κ.ά. Ηταν η τελευταία ημέρα εκείνης της ανασκαφής και δεν είχαν προλάβει να ερευνήσουν σε βάθος τον τάφο.

Ανατροπή

Η πρώτη εκτίμησή τους ήταν ότι επρόκειτο για ένα ζευγάρι νέων ανθρώπων. Μετά την εξέταση όμως των οστών από τους ανθρωπολόγους, ανατράπηκε εκείνη η εικόνα και φάνηκε πως ο επιφανής νεκρός είναι ένας ηλικιωμένος 60-70 ετών τον οποίον συνοδεύουν τρεις γυναίκες. Μία 19χρονη, που παντρεύτηκε τον Αδη κατά τα φαινόμενα, κι άλλες δύο μεγαλύτερες. Η μία είναι 30 χρόνων και φέρει τραύμα στο κεφάλι και η άλλη 35-42.

Ο ηλικιωμένος, που προφανώς είναι ο αριστοκράτης-ιδιοκτήτης του τάφου, ετάφη πρώτος, όπως όλα δείχνουν, ενώ οι γυναίκες σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Μαζί με τον επιφανή νεκρό βρέθηκε ένα σιδερένιο φάσγανο (εγχειρίδιο) και επάνω στον πίθο δύο χάλκινοι λέβητες (καζάνια), ο ένας μέσα στον άλλο, διαμέτρου 65 εκατοστών.

Εξω από τον ταφικό πίθο υπήρχαν συστάδες δεκάδων αγγείων (υδρίες, αμφορείς, σκύφοι και ληκύθια) και μια πήλινη κάλπη με τα καμένα οστά ενός άνδρα 29-35 ετών. Ο άνδρας αυτός ετάφη τον 8ο αι. π.Χ. με το τελετουργικό τυπικό ενός αριστοκράτη-πολεμιστή. «Τα υπολείμματα της ταφικής πυράς (πλυμένα και συναγμένα οστά, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ομηρος στην καύση του Πατρόκλου) κατέληξαν στον μικρό πίθο» (ενώ η ταφή των ηλικιωμένων δεν γινόταν με καύση).

Ακριβώς δίπλα βρίσκεται ο λαξευτός θαλαμωτός τάφος των πολεμιστών της Ελεύθερνας, δηλαδή των ανδρών που έπεσαν ηρωικά στα πεδία των μαχών. Το ερώτημα για τον ανασκαφέα τώρα είναι γιατί ο πολεμιστής των 29-35 χρόνων δεν θάφτηκε μαζί με τους άλλους στον πλαϊνό τάφο, όπου θάπτονταν οι αριστοκράτες-πολεμιστές της αρχαίας Ελεύθερνας από το 900 μέχρι τις αρχές του 7ου αι. π.Χ.;

Αριστοκράτης γέροντας

«Το συγκεκριμένο εύρημα ανατρέπει τη γνωστή μας εικόνα για τάφους κοινούς, μίας φατρίας, μίας τάξης, όπως έχει υποστηριχθεί συχνά για τη γεωμετρική Κρήτη», μας είπε ο κ. Σταμπολίδης. «Εδώ, συμβαίνει κάτι άλλο. Ο μεγάλος τάφος ανήκει, όπως φαίνεται, σε έναν αριστοκράτη γέροντα. Στον τάφο του τοποθετούνται και οι γυναίκες με όποια συγγενική σχέση και αν συνδέονταν με αυτόν, ενώ ο πολεμιστής καίγεται, κατά τα ειωθότα, αλλά τοποθετείται στο πλάι του μεγάλου τάφου του γέροντα προφανώς λόγω συγγένειας (γιος, ανιψιός, νεαρότερος αδελφός;)».

Συνεπώς, ίσως ανήκουν στον πολεμιστή και οι χάλκινοι λέβητες (νεκρικού λουτρού) που βρέθηκαν πάνω στον πίθο, καθώς παρόμοιοι έχουν βρεθεί στο παρελθόν και μέσα στον τάφο των πολεμιστών.

Κομψοτεχνήματα

Η ανασκαφική ομάδα είδε τις υδρίες, τους αμφορείς και τους σκύφους έξω από τον πίθο «να κρέμονται σαν σταφύλια». Τόσα πολλά ήταν τα αγγεία (κρητικών, κρητοκυπριακών, κυπροφοινικικών εργαστηρίων). Κάποια από αυτά πραγματικά κομψοτεχνήματα, όπως ένας κρατήρας του 8ου αι. π.Χ., κατάστικτος από ζωγραφιστά γεωμετρικά μοτίβα και μία ανδρική μορφή στις δύο πλευρές του με δύο κεφαλές ίππων να τον πλησιάζουν.

Κάτω από τα άλογα απεικονίζονται ψάρια. Κι ενώ στη μία όψη ο άνδρας παρουσιάζεται ως «γητευτής» αλόγων, στην άλλη όψη ο ίδιος μοιάζει να τα κρατά από σχοινί σαν να πρόκειται να σύρουν άρματα.

Το παζλ γίνεται φοβερά πολύπλοκο αν προσθέσει κανείς τις σιδερένιες λόγχες από δόρατα και ξίφη που βρέθηκαν ανάμεσα στον πίθο και τα αγγεία.

Μαζί με αυτά βρέθηκε ένας καταπληκτικής διατήρησης αξινοπέλεκυς (αξίνα εμπρός, πέλεκυς πίσω), «εύρημα σπάνιο που παραπέμπει στην ομηρική παράδοση, όπου ένας βασιλιάς, αριστοκράτης ή πολεμιστής ήταν συγχρόνως και ικανός να δημιουργήσει ο ίδιος με τα χέρια του μια ξύλινη κατασκευή, ένα έπιπλο, ένα κρεβάτι (όπως ο Οδυσσέας φτιάχνει το κρεβάτι στο οποίο κοιμάται ο ίδιος με την Πηνελόπη του)».

Η βροχή «έκανε» την ανασκαφή

Δεν είναι πρώτη φορά που η βροχή γίνεται ανασκαφέας. Μια σφοδρή νεροποντή έφερε στο φως άγνωστο μυκηναϊκό νεκροταφείο στην ορεινή Κυνουρία. 

Οι κάτοικοι δεν άφησαν τους αρχαιοκάπηλους να δράσουν. Ειδοποίησαν τη ΛΘ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αρκαδίας κι έτσι άρχισαν ανασκαφές. «Εχουμε πολύ καλή σχέση με τους ανθρώπους του νομού μας», λέει η προϊσταμένη της ΛΘ' ΕΠΚΑ Αννα Καραπαναγιώτου. «Ηταν αναμενόμενο να μας ειδοποιήσουν όταν τα περιγράμματα κάποιων τάφων ήρθαν στην επιφάνεια μετά τις βροχές».

Το άγνωστο μυκηναϊκό νεκρο ταφείο εντοπίστηκε 10 χλμ. βορειοδυτικά του Λεωνιδίου, κοντά στο χωριό Βασκίνα, στη θέση «Σοχά», που είναι ορεινή. Η ανασκαφή, που άρχισε με την υποστήριξη του Δήμου Νότιας Κυνουρίας, έχει φέρει στο φως μέχρι στιγμής πέντε κιβωτιόσχημους τάφους. Ηταν κτερισμένοι με πήλινα συμποτικά αγγεία, λίθινα σφοντύλια και χάλκινη περόνη. Τα ευρήματα χρονολογούνται στον 14ο αι. π.Χ. κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους. Εχουν μεταφερθεί στο Μουσείο Τρίπολης, όπου συντηρούνται.

Το ενδιαφέρον στις ταφές είναι ότι περιείχαν έναν ή πολλούς νεκρούς. Οι τάφοι με πολλαπλές ταφές περιείχαν οστά παλαιότερα, οπότε δείχνουν ανακομιδή. Σύμφωνα με τα μυκηναϊκά ταφικά έθιμα, όταν επρόκειτο να ταφεί ένας νεκρός, οι συγγενείς του συγκέντρωναν και τα οστά των προηγούμενων σε μια πλευρά του τάφου.

Η θέση του μυκηναϊκού νεκροταφείου δεν ήταν τελείως άγνωστη στους αρχαιολόγους. Περίμεναν να το εντοπίσουν κάποια στιγμή γιατί υπήρχαν επιφανειακά ευρήματα που μαρτυρούσαν την ύπαρξή του σε αυτό το οροπέδιο που βρίσκεται 20 χλμ. από το Λεωνίδιο.

Τώρα, γνωρίζουν πού είναι το νεκροταφείο. Μένει όμως να εντοπίσουν και το μυκηναϊκό οικισμό της περιοχής. Η έρευνα μόλις τώρα άρχισε εκεί.

Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Τα τσόκαρα 2.600 χρόνια πριν

ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΒΡΑΥΡΩΝΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ ΜΑΖΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΑ

Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ, Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Ο Ερασίνος ποταμός, που πλημμυρίζει από την αρχαιότητα το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, έκανε το θαύμα του. Διέσωσε λόγω της υγρασίας ένα ζευγάρι ξύλινα υποδήματα σαν τα δικά μας τσόκαρα, εύρημα μοναδικό, όπως επίσης πολλά ακόμη ξύλινα αναθήματα προς τη θεά. Η τύχη το έφερε κατά τη διάνοιξη μιας τομής για την κατασκευή ενός αποστραγγιστικού φρέατος μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, μεταξύ της στοάς και της ιεράς πηγής, όπου γίνονται έργα διαμόρφωσης και συντήρησης της στοάς του ιερού, να ανακαλύψουν οι αρχαιολόγοι της Β' Εφορείας Αρχαιοτήτων (υπό την εποπτεία της Β. Σκαράκη) τμήμα αποθέτη με πλήθος σπάνιων αναθημάτων.

Αρχαϊκά ειδώλια και αγγεία ανατολίζοντος ρυθμού, δύο ακέραια χάλκινα κάτοπτρα, ληκύθια, τμήματα πυξίδων και άλλων αγγείων του 5ου αι. π.Χ. ήταν θαμμένα σε μια αργιλώδη επίχωση και μέσα σε συνεχώς αναβλύζοντα ύδατα του γειτονικού αρχαίου ποταμού. Το σημαντικότερο και εντυπωσιακότερο εύρημα για τους ανασκαφείς θεωρείται ένα ξύλινο ειδώλιο πεπλοφόρου γυναικείας μορφής του α' μισού του 5ου αι. π.Χ. με σάκο στο κεφάλι, περίτεχνη βοστρυχωτή κόμμωση και ίχνη κόκκινου χρώματος, όπως επίσης τα τμήματα ξύλινων αγγείων (σώματα και πώματα κυλινδρικών πυξίδων), ξύλινες σανίδες και δύο ξύλινες σόλες (καττύματα) υποδημάτων με περίτεχνα εγχάρακτα μοτίβα. Βεβαίως δεν είναι η πρώτη φορά που αποκαλύπτονται στη Βραυρώνα αρχαία ξύλινα αντικείμενα, τα οποία σπανίως βρίσκονται σε άλλες περιοχές. Και παλαιότερα στις ανασκαφές της δεκαετίας του '50 είχε αποκαλυφθεί, από τον αείμνηστο Ι. Παπαδημητρίου, ένα από τα σημαντικότερα σύνολα ξύλινων αντικειμένων, όπως ειδώλια, αγγεία, στελέχη και τεμάχια επένδυσης επίπλων, αντικείμενα καλλωπισμού και πίνακες, τα οποία εκτίθενται σήμερα στο φρεσκοανακαινισμένο Μουσείο της Βραυρώνας.

Θεά των λεχώνων 
Τα αναθήματα προς την Αρτέμιδα της Βραυρώνας έχουν σχέση με το έθιμο των γυναικών να προσφέρουν ενδύματα και άλλα προσωπικά τους αντικείμενα στην προστάτιδα θεά των επιτόκων και των λεχώνων. 

Εχουν βρεθεί στο ιερό μαρμάρινες στήλες, στις οποίες καταγράφονταν τα ενδύματα και άλλα αντικείμενα που πρόσφεραν κατ' έτος οι γυναίκες στη θεά είτε για να τους προσφέρει το δώρο της μητρότητας είτε για να την ευχαριστήσουν μετά τον τοκετό. Αντίγραφα αυτών των στηλών στήνονταν και στο Βραυρώνιο που είχε ιδρύσει ο τύραννος Πεισίστρατος (ο οποίος καταγόταν από τη Βραυρώνα) στην Ακρόπολη των Αθηνών. 

Στις επιγραφές αυτές γίνεται λόγος για ξύλινα κιβώτια μέσα στα οποία ήταν τοποθετημένα τα ενδύματα των γυναικών, που αφιερώνονταν στη θεά. Τα ξύλινα ευρήματα ήταν σε υδατοκορεσμένη κατάσταση και γι' αυτό μεταφέρθηκαν αμέσως στο εργαστήριο συντήρησης του Μουσείου Βραυρώνας, σύμφωνα με την προϊσταμένη της Εφορείας Ελένη Μπάνου, αποθηκεύτηκαν εμβαπτισμένα σε νερό, γιατί αν έμεναν να στεγνώσουν, θα υφίσταντο ανεπανόρθωτες βλάβες (ρηγματώσεις, στρεβλώσεις κ.λπ.). Οι συντηρητές της Εφορείας για τους επόμενους τρεις μήνες θα έχουν πολλή δουλειά. Αυτή τη στιγμή ασχολούνται με τον καθαρισμό των ευρημάτων. Χρειάζεται όμως να γίνει μία μελέτη για την τεκμηρίωση του υλικού (μακρο- και μικροφωτογράφιση, ταύτιση δασοπονικού είδους ξύλου, μετρήσεις υδατοκορεσμού και διαστάσεων κατά κατεύθυνση δομής του ξύλου, μέτρηση αρχικού βάρους κ.ά.) η οποία έχει αρχίσει από το Τμήμα Συντήρησης της Β' ΕΠΚΑ (Γ. Μωραΐτου, Ε. Παπαθωμά). 

Επίσης έχει ζητηθεί βοήθεια τόσο για την τεκμηρίωση όσο και τη συντήρηση των αρχαίων από το Εθνικό Ιδρυμα Αγροτικής Ερευνας (ΕΘΙΑΓΕ) και τον δρα Π. Κάββουρα, με τον οποίο έχει συνεργαστεί και στο παρελθόν η Διεύθυνση Συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού για την προστασία υδατοκορεσμένου αρχαιολογικού ξύλου. Το ΕΘΙΑΓΕ έχει αναπτύξει ένα εργαλείο ταυτοποίησης δασοπονικών ειδών αρχαιολογικού ξύλου σε ψηφιακή μορφή που παραχώρησε δωρεάν στη Β' Εφορεία Αρχαιοτήτων. Γι' αυτούς έχει ιδιαίτερη σημασία ότι ανάμεσα στα ευρήματα εντοπίστηκαν βοτανικά είδη, όπως κυπαρισσόμηλα, φύλλα δένδρων. Η έρευνα αυτού του υλικού θα βοηθήσει μελλοντικά στην ανασύσταση του αρχαίου φυσικού περιβάλλοντος. *